Znakowanie napojów spirytusowych

Nie samym fermentem człowiek żyje 🙂 Niekiedy warto sięgnąć po alkohole o równie szlachetnym pochodzeniu lecz nieco mocniejszej konstrukcji 😛 Zwłaszcza, że kolejna, rzemieślnicza rewolucja zdaje się być już tuż za rogiem. Producenci oraz importerzy mocniejszych trunków, stają w obliczu konieczności rzetelnego poinformowania konsumenta o zawartości cennych butelek. Do poczytania o obowiązkach jakie w tym zakresie nakłada prawo, serdecznie zapraszam w dzisiejszym wpisie.

REGULACJE I DEFINICJE

Prawo żywnościowe jako takie, ma na celu ochronę interesów konsumentów i powinno stanowić podstawę dokonywania przez konsumentów świadomego wyboru związanego ze spożywaną przez nich żywnością. Cele te osiąga przede wszystkim poprzez przeciwdziałanie oszukańczym lub podstępnym praktykom, fałszowaniu żywności, oraz wszelkim innym praktykom mogącym wprowadzać konsumenta w błąd. Informacja przekazywana przez producenta musi być zatem prawdziwa, rzetelna, oraz kompletna w zakresie wymaganym przez prawo.

Napoje spirytusowe są niewątpliwie środkiem spożywczym, spełniać muszą zatem wymagania, które stawia przed nimi prawo żywnościowe – także w zakresie znakowania i obowiązków informacyjnych. Generalne zasady znakowania produktów spożywczych określa Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004. Określa ono ogólne zasady, wymogi i zakresy odpowiedzialności dotyczące informacji na temat żywności, a w szczególności etykietowania żywności. Ustanawia też środki gwarantujące konsumentom prawo do informacji oraz procedury przekazywania informacji na temat żywności.

Z uwagi na fakt, iż rynek napojów spirytusowych jest szczególnie wrażliwy, produkty te posiadają swoje dedykowane regulacje, odnoszące się precyzyjnie do problemów specyficznych dla mocnego alkoholu. Problematykę tę reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 110/2008 z dnia 15 stycznia 2008 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 1576/89 (Uwaga – 25 maja 2021 r. zastąpi je uchwalone już – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/787 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji i etykietowania napojów spirytusowych, stosowania nazw napojów spirytusowych w prezentacji i etykietowaniu innych środków spożywczych, ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, wykorzystywania alkoholu etylowego i destylatów pochodzenia rolniczego w napojach alkoholowych, a także uchylające rozporządzenie (WE) nr 110/2008), ustanawiając szczegółowe przepisy dotyczące definicji, opisu, prezentacji i etykietowania napojów spirytusowych, jak również ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych. Rozporządzenie to stosuje się do wszystkich napojów spirytusowych, wprowadzanych do obrotu w UE niezależnie od tego, czy zostały wytworzone na jej terenie czy też w państwach trzecich a także do użycia alkoholu etylowego lub destylatów pochodzenia rolniczego przy wytwarzaniu napojów alkoholowych oraz do stosowania nazw napojów spirytusowych przy prezentacji i etykietowaniu środków spożywczych.

Na początek dzisiejszych rozważań, warto przyjrzeć się kilku ważnym definicjom.

Zgodnie z wyżej wymienionymi przepisami, alkohol etylowy pochodzenia rolniczego posiadać musi następujące właściwości:

a) właściwości organoleptyczne: niewyczuwalny żaden inny smak oprócz smaku surowca
b) minimalna objętościowa zawartość alkoholu: 96,0 %
c) maksymalny poziom pozostałości

• kwasowość całkowita, wyrażona w gramach kwasu octowego na
  hektolitr alkoholu 100 % obj.: 1,5;
• estry, wyrażone w gramach octanu etylu na hektolitr alkoholu
  100 % obj.: 1,3;
• aldehydy, wyrażone w gramach aldehydu octowego na hektolitr
  alkoholu 100 % obj.: 0,5;
• alkohole wyższe, wyrażone w gramach metyl-2-propanolu-1 na
  hektolitr alkoholu 100 % obj.: 0,5;
• metanol, wyrażony w gramach na hektolitr alkoholu 100 % obj.: 30;
• sucha pozostałość po odparowaniu, wyrażona w gramach na hektolitr alkoholu 100 % obj.: 1,5;
• zasady lotne zawierające azot, wyrażone w gramach azotu na hektolitr alkoholu 100 % obj.: 0,1;
• furfural: niewykrywalny.

Destylat pochodzenia rolniczego oznacza natomiast płyn alkoholowy otrzymywany w drodze destylacji, po fermentacji alkoholowej produktu rolnego lub produktów rolnych wymienionych w załączniku I do Traktatu, który nie posiada właściwości alkoholu etylowego czy napoju spirytusowego, lecz nadal zachowuje zapach i smak użytego(-ych) surowca(-ów). W przypadku odniesienia do użytego surowca destylat musi być otrzymywany wyłącznie z tego surowca.

Interesujący nas dziś w głównej mierze napój spirytusowy oznacza zaś napój alkoholowy:

a) przeznaczony do spożycia przez ludzi;
b) posiadający szczególne właściwości organoleptyczne;
c) o zawartości alkoholu wynoszącej minimum 15 % obj.;
d) wytwarzany:

bezpośrednio,

• w drodze destylacji – z dodatkiem lub bez środków aromatyzujących – naturalnie sfermentowanych wyrobów,
• w drodze maceracji – lub podobnego przetwarzania – surowców roślinnych w alkoholu etylowym pochodzenia rolniczego lub destylatów  pochodzenia rolniczego lub napojów spirytusowych w rozumieniu niniejszego rozporządzenia,
• w drodze dodania środków aromatyzujących, cukrów lub innych substancji słodzących, lub innych produktów rolnych lub środków spożywczych do alkoholu etylowego pochodzenia rolniczego lub destylatów pochodzenia rolniczego lub napojów spirytusowych w rozumieniu niniejszego rozporządzenia;

lub poprzez zmieszanie napoju spirytusowego z jednym lub więcej niż jednym spośród niżej wymienionych:

• inne napoje spirytusowe,
• alkohol etylowy pochodzenia rolniczego lub destylat pochodzenia rolniczego,
• inne napoje alkoholowe
• inne napoje

ODWIECZNY PROBLEM Z ETYKIETĄ

Potoczne rozumienie określenia „etykieta” kieruje nasze myśli ku papierowej naklejce wyznaczającej zwyczajowo awers butelki – co w kontekście faktycznego znaczenia tego pojęcia, budzi wiele nieporozumień. Szczególnie niesłusznym jest w tym zakresie rozróżnianie etykiety od tzw. kontretykiety. Rozwiejmy zatem i te wątpliwości.

Warto przypomnieć, że sama etykieta oznacza jakąkolwiek metkę, znak firmowy, znak handlowy, ilustrację lub inny opis pisany, drukowany, tłoczony, odbity lub w inny sposób naniesiony na opakowanie lub pojemnik z żywnością lub załączony do opakowania lub pojemnika z żywnością. Etykietowaniem zaś nazywać będziemy wszystkie opisy i inne odniesienia, znaki, wzory lub znaki towarowe, które wyróżniają dany napój oraz które występują na tym samym pojemniku, w tym na zamknięciu lub etykietce załączonej do pojemnika, a także na otoczce znajdującej się na szyjce butelki – są to zatem pojęcia znacznie szersze od tego pozostających w naszej codziennej świadomości.

W rozumieniu formalnym wyrażenia zamieszczone na etykiecie, prezentacji i opakowaniu, w dokumentacji towarzyszącej podczas transportu napoju, w dokumentach handlowych, zwłaszcza na fakturach i dowodach dostawy oraz w reklamach napoju nazywać będziemy opisem.

Prezentacja oznaczać będzie określenia umieszczone w etykietowaniu oraz na opakowaniach, łącznie z reklamami i promocjami sprzedaży, w formie obrazu lub podobnej, oraz na pojemniku, w tym na butelce i na zamknięciu.

Samo zaś opakowanie – opakowanie ochronne, takie jak wszelkiego rodzaju osłony z papieru, kartony i skrzynki, używane do transportu lub sprzedaży jednego pojemnika lub większej liczby pojemników.

Niezwykle istotnym terminem będzie tzw. pole widzenia oznaczające wszystkie powierzchnie opakowania, których treść można odczytać z pojedynczego punktu widzenia. Absolutnie kluczowym jest jednak – główne pole widzenia –  oznaczające pole widzenia opakowania, które konsument najprawdopodobniej zobaczy przy pierwszym spojrzeniu na produkt w momencie zakupu i które umożliwia konsumentowi natychmiastową identyfikację produktu, jeśli chodzi o jego charakter lub rodzaj, a w stosownych przypadkach o jego markę – tu bowiem umieszczać będziemy informacje obowiązkowo wymagane przepisami prawa.

Zapewne pierwsza analiza powyższych definicji spowoduje to więcej zamieszania niż porządku, niemniej ściąga taka w tym miejscu wydaje się być konieczną 🙂

Etykieta cydru, miodu pitnego i win owocowych

WYMAGANIA OGÓLNE

Zanim wymienimy o omówimy poszczególne informacje, które mogą znaleźć się na etykiecie napoju spirytusowego warto poznać ogólne zasady związane z omawianym dziś tematem.

• Obowiązkowe informacje na temat żywności muszą być zawsze łatwo dostępne.
• W przypadku żywności opakowanej (dotyczy to także butelek) obowiązkowe informacje na temat żywności muszą się znajdować bezpośrednio na opakowaniu lub na załączonej do niego etykiecie.
• Na etykietach muszą znaleźć się informacje obowiązkowo wymagane przez przepisy. Mogą być też umieszczane inne informacje jeśli przepisy pozwalają na ich fakultatywne umieszczenie.
• W przypadku gdy w opisie, prezentacji lub etykietowaniu napoju spirytusowego wskazany jest surowiec zastosowany do wytworzenia alkoholu etylowego pochodzenia rolniczego, każdy alkohol pochodzenia
  rolniczego musi zostać wymieniony w porządku malejącym według użytej ilości.
• W opisie, prezentacji lub etykietowaniu napoju spirytusowego można dodatkowo umieścić termin „kupażować”, „kupażowanie” lub „kupażowany”, lecz tylko w przypadku gdy dany napój spirytusowy został poddany procesowi kupażowania.
• Okres dojrzewania lub wiek może być określony w opisie, prezentacji lub etykietowaniu napoju spirytusowego tylko w przypadku gdy odnosi się do najmłodszego alkoholowego składnika i pod warunkiem
  że napój spirytusowy był leżakowany pod nadzorem skarbowym lub nadzorem zapewniającym podobne gwarancje.
• Dane szczegółowe przewidziane w przepisach  podaje się w jednym lub kilku językach urzędowych Unii Europejskiej w sposób umożliwiający konsumentowi łatwe zrozumienie każdej pozycji, chyba że konsument jest informowany za pomocą innych środków. W przypadku napojów spirytusowych pochodzących z państw trzecich zezwala się na stosowanie urzędowego języka tego państwa, w którym dany napój spirytusowy został wytworzony, jeżeli obowiązkowe dane szczegółowe podaje się również w języku urzędowym Unii Europejskiej, w taki sposób, że poszczególne dane są łatwo zrozumiałe dla konsumenta (oczywiście w przypadku napojów spirytusowych wytwarzanych we Wspólnocie i przeznaczonych do wywozu szczegółowe dane przewidziane w niniejszym rozporządzeniu można podać również w języku innym niż język urzędowy Unii Europejskiej).
• Nazwa napoju spirytusowego musi odpowiadać określonej w przepisach nazwie handlowej (akapit poniżej).

KATEGORIE NAPOJÓW SPIRYTUSOWYCH

Wspomniane już wyżej przepisy poza ogólną definicją napojów spirytusowych, kategoryzują je i konstytuują ich katalog. Produkty odpowiadające specyfikacji określonej kategorii, muszą pozostawać w opisie, prezentacji i etykietowaniu opatrzone właściwą dla tej kategorii nazwą handlową, zgodnie z definicjami określonymi w załączniku II do Rozporządzenia nr 110/2008, który wymienia następujące kategorie napojów spirytusowych.

1. Whisky albo Whiskey
2. Okowita zbożowa
3. Okowita z wina gronowego
4. Brandy lub Weinbrand
5. Okowita z wytłoków z winogron lub wytłoki z winogron
6. Okowita z wytłoków z owoców
7. Okowita z rodzynków lub raisin brandy
8. Okowita z owoców
9. Okowita z cydru (cidru) i okowita z perry
10. Okowita miodowa
11. Hefebrand lub napój spirytusowy na osadzie drożdżowym
12. Bierbrand lub eau de vie de bière
13. Okowita ze słonecznika bulwiastego
14. Wódka
15. Okowita (uzupełniona nazwą owocu) otrzymywana w wyniku maceracji i destylacji
16. Geist (z nazwą owocu lub użytego surowca)
17. Goryczka
18. Napoje spirytusowe jałowcowe
19. Gin
20. Gin destylowany
21. London gin
22. Napoje spirytusowe kminkowe
23. Akvavit lub aquavit
24. Napoje spirytusowe anyżowe
25. Pastis
26. Anis
27. Anis destylowany
28. Gorzkie napoje spirytusowe lub „bitter”
29. Wódka smakowa
30. Likier
31. Crème de (nazwa owocu lub użytego surowca)
32. Crème de cassis
33. Guignolet
34. Punch au rhum
35. Gin z tarniny
36. Sambuca
37. Maraschino, Marrasquino lub Maraskino
38. Nocino
39. Likier jajeczny lub advocaat, lub avocat, lub advokat
40. Likier z dodatkiem jajka
41. Mistrà
42. Väkevä glögi lub spritglögg
43. Berenburg lub Beerenburg
44. Nektar miodowy

W przypadku gdy napój spirytusowy odpowiada definicji więcej niż jednej kategorii napoju spirytusowego, można go sprzedawać pod jedną lub kilkoma nazwami określonymi dla tych kategorii. Napoje spirytusowe, które nie spełniają natomiast kryteriów żadnej z powyższych kategorii powinny zostać opatrzone w opisie, prezentacji i etykietowaniu nazwą handlową „napój spirytusowy”.

Nazw handlowych napojów spirytusowych nie wolno zastępować żadnymi znakami towarowymi, nazwami marek czy nazwami wymyślonymi. Jest tylko jeden wyjątek w tym zakresie. Nazwy handlowe można oczywiście uzupełniać lub zastępować zarejestrowanym oznaczeniem geograficznym (naturalnie tylko wówczas gdy oznaczenie takie – jak „Polska Wódka” – nam przysługuje).

Podobnie też, jak ma to miejsce w przypadku innych napojów alkoholowych, trunku, który nie wypełnia żadnej z definicji wymienionych nie można opisywać, prezentować lub etykietować poprzez dodawanie wyrazów lub wyrażeń takich jak „podobny”, „typu”, „w stylu”, „wyprodukowany”, „o smaku” ani żadnych podobnych terminów do nazw handlowych zamieszczonych w rozporządzeniu lub zarejestrowanych oznaczeń geograficznych.

Wódka nasza powszednia

INFORMACJE OBOWIĄZKOWE

1. Nazwa środka spożywczego – jak już ustaliliśmy wyżej, chodzi tu o nazwę kategorii napoju spirytusowego, który spełnia definicję tej kategorii lub określenie „napój spirytusowy”.
2. Ilość produktu netto – podawana w litrach, centylitrach, mililitrach.
3. Ilość określonych składników lub kategorii składników – jest to informacja obowiązkowa, gdy dany składnik lub dana kategoria składników:
4. Zawartość alkoholu – Rzeczywista objętościowa zawartość alkoholu w napojach o zawartości alkoholu ponad 1,2 % objętościowo jest określana liczbą z uwzględnieniem nie więcej niż jednego miejsca po przecinku. Po liczbie jednostek procentowych następuje symbol ” % obj. ” (np. 42% obj.), może być ona poprzedzona słowami „rzeczywista zawartość alkoholu” (np. rzeczywista zawartość alkoholu 42% obj.), „rzeczywisty alkohol” (np. rzeczywisty alkohol 42% obj.) lub skrótem „alk.” (np. alk. 42% obj.). Dopuszczone odchylenie to 0,3 % obj. oraz 1,5% obj. dla napojów zawierających zmacerowane owoce lub części roślin przy pomiarze dokonywanym w 20 °C.
5. Kraj lub miejsce pochodzenia – poprzez umieszczenie informacji o kraju lub dokładnym miejscu pochodzenia, np. kraj pochodzenia Polska/Produkt polski. Określenie pochodzenia nie powinno przede wszystkim wprowadzać jednak w błąd.
6. Informacja o podmiocie wprowadzającym produkt do obrotu – napoje alkoholowe powinny być oznakowane nazwą podmiotu który wprowadza je do obrotu, tj. producenta i/lub importera. Uwaga: importerem jest jedynie podmiot, który sprowadza produkty spoza UE. Wewnątrzwspólnotowe przemieszczenie importu nie stanowi.
7. Data minimalnej trwałości – data składa się z dnia, miesiąca i ewentualnie roku (w tej kolejności), które nie mogą być zakodowane. Oznaczenia daty minimalnej trwałości nie jest jednak wymagane dla napojów o zawartości alkoholu wynoszącej 10% objętościowo lub więcej.
8. Warunki przechowywania lub warunki użycia – gdy dla użycia lub prawidłowego przechowywania produktu konieczne jest spełnienie określonych warunków, warunki te muszą być podane zaraz po dacie minimalnej trwałości (oczywiście jeśli tę stosujemy). Np. przechowywać w chłodnym, zaciemnionym miejscu.
9. Instrukcja użycia. W przypadku, gdy w razie braku takiej instrukcji odpowiednie użycie danego środka spożywczego byłoby utrudnione. Np: w czasie leżakowania może wytrącić się osad na dnie butelki
10. Zawartość potencjalnych alergenów – informacja o substancjach mogących powodować alergie lub nietolerancje. W przypadku gdy podawany jest pełny skład piwa, alergeny powinny zostać wyróżnione lub podkreślone za pomocą pisma wyraźnie odróżniającego je od reszty wykazu składników, np. za pomocą czcionki, stylu lub koloru tła. Lista alergenów została załączona (załącznik nr II) do rozporządzenia 1169/2011. Informacja musi być podana w języku polskim.Konieczne jest także umieszczenie dodatkowych informacji szczegółowych między innymi o:
    • Zawartości substancji słodzących – zawiera substancję(-e) słodzącą(-e – informację tę umieszcza się obok nazwy środka spożywczego.
    • Zawartość cukru – zawiera cukier (cukry) i substancję(-e) słodzącą(-e); informację tę umieszcza się obok nazwy środka spożywczego.
    • Zawartości kofeiny – Wysoka zawartość kofeiny; nie zaleca się stosowania u dzieci, kobiet w ciąży i kobiet karmiących piersią w tym samym polu widzenia co nazwa napoju, po czym w nawiasach, umieszcza się informację dotyczącą zawartości kofeiny wyrażonej w mg na 100 ml.
11. Numer partii – artykuły rolno-spożywcze wprowadzane do obrotu znakuje się ponadto widocznym, czytelnym i nieusuwalnym kodem identyfikacyjnym partii produkcyjnej, umożliwiającym identyfikację artykułu rolno-spożywczego z danej partii produkcyjnej. Środki spożywcze w opakowaniach jednostkowych znakuje się kodem identyfikacyjnym partii produkcyjnej na opakowaniu albo etykiecie. W przypadku opakowań zbiorczych, kod identyfikacyjny partii produkcyjnej umieszcza się na opakowaniu albo pojemniku lub podaje w dokumentach przewozowych lub innych dokumentach towarzyszących. Środki spożywcze w opakowaniach jednost­kowych znakuje się kodem identyfikacyj­nym partii produkcyjnej na opakowaniu albo etykiecie. Partia produkcyjna rozumiana jest jako określona ilość środka spożyw­czego wyprodukowanego, przetworzone­go lub zapakowanego w praktycznie takich samych warunkach. Jeżeli nie jest możliwe jednoznaczne odróżnienie kodu identyfi­kacyjnego od innych informacji zawartych w oznakowaniu, kod identyfikacyjny należy poprzedzić literą „L”, np. L 123 2020.

Formalna strona etykiety

INFORMACJE UMIESZCZANE DOBROWOLNIE

1. Wykaz składników – gdy napój zawiera więcej niż 1,2 % alkoholu obj., nie ma obowiązku podawania jego składników, których wykaz może być umieszczany dobrowolnie. W przypadku podania wykazu składników, należy stosować reguły określone w przepisach. Wykaz składników rozpoczyna się lub jest poprzedzony właściwym nagłówkiem, który składa się z wyrazu „składniki” lub zawiera ten wyraz. Obejmuje on wszystkie składniki środka spożywczego, w malejącej kolejności ich masy w momencie użycia składników przy wytwarzaniu tego środka spożywczego. Do celów etykietowania i prezentacji mieszaniny napojów spirytusowych, udział każdego składnika alkoholowego jest wyrażony w procentach w porządku malejącym. Udział ten jest równy stosunkowi objętości czystego alkoholu, jaki ma dany składnik, do całkowitej objętości czystego alkoholu w danej mieszaninie. W przypadku gdy w opisie, prezentacji lub etykietowaniu napoju spirytusowego wskazany jest surowiec zastosowany do wytworzenia alkoholu etylowego pochodzenia rolniczego, każdy alkohol pochodzenia rolniczego musi zostać wymieniony w porządku malejącym według użytej ilości.
2. Informacja o chronionej nazwie pochodzenia lub chronionym oznaczeniu geograficznym – jeśli dany produkt może identyfikować się którymś z tych oznaczeń, etykieta powinna zawierać oznaczenie termin chroniona nazwa pochodzenia lub chronione oznaczenie geograficzne oraz przedmiotową chronioną nazwę pochodzenia lub stosownie chronione oznaczenie geograficzne.
3. Określenie tradycyjne (dla produktów o chronionej nazwie pochodzenia lub oznaczeniu geograficznym) – jeśli danemu winu przysługuje taka ochrona.
4. Wspólnotowy symbol określający chronioną nazwę pochodzenia lub chronione oznaczenie geograficzne – to miejsce na symbole przyjęte dla oznaczenia tych dwóch sposobów ochrony produktu.
5. Metoda produkcji – ta część zachowana jest elementów wskazujących na specyfikę technologiczną powstawania produktu. Może ona wyróżniać produkt ze względu na oryginalny sposób jego wytworzenia, np.:  produkt dojrzewał w beczkach dębowych. 

Dzisiejszy wpis to dopiero początek nowej przygody, związanej z produkcją i sprzedażą alkoholi mocnych. Jeśli macie jakieś pytania lub pomysły na kolejne artykuły w tej dziedzinie, serdecznie zapraszam do współpracy 🙂